Norilsk

Vallende bladeren, vertrekkende vogels, grauwe, grijze, zompige zondagen. Weinig licht en stijgende kaskomkommerprijzen. Zodra de herfst intreedt is het zaak om de wereld zo optimistisch mogelijk te blijven bekijken. Vaak schaam ik me een beetje voor mijn verzonnen bedruktheid, het komt waarschijnlijk allemaal omdat het leven tegenwoordig zo gemakkelijk is.

Jaren geleden vertelde Natasha’s moeder me dat ze in Norilsk heeft gewoond. Soms riep ik haar hulp in om pizzadeeg te maken, terwijl ze aan het kneden was begon ze over haar verleden te vertellen. De naam verraadt het al: het is een bitterkoude plek. Norilsk is na Moermansk de grootste stad ter wereld die binnen de poolcirkel is gelegen. In de winter is het er zes weken donker, de gemiddelde temperatuur is min tien. De stad is vooral bekend en berucht vanwege de intensieve mijnbouw en de werkkampen tijdens het Stalin regime. Vanwege de vervuiling is er in de wijde omtrek geen levende boom te vinden.

Halverwege de vijftiger jaren werd Lydie, nadat ze haar studie Literatuur aan de universiteit van Leningrad had afgerond, naar noord Siberië gezonden om er uiteindelijk drie jaar les te geven. Het was in die tijd heel gewoon dat pas afgestudeerden op die manier iets terug deden voor de staat, die hun opleiding had bekostigd. ‘s Zomers verbleef ze, op kosten van dezelfde staat, in een kuuroord aan de Zwarte zee. Overigens heeft Natasha’s moeder het verblijf in het afgelegen Noorden nooit als een straf ervaren. In tegendeel, ze heeft er zelfs haar echtgenoot leren kennen.

Lydie woonde met nog twee andere meisjes, die ook net hun bul hadden ontvangen, in een kamer van een huis (een kommunalka). De avonden na het werk brachten ze samen thuis door, er was een avondklok ingesteld, bovendien was er toch niets te doen in het ijskoude plaatsje. Ze kookten, kletsten, lazen boeken en luisterden naar de radio. Eénmaal werden de dames opgeschrikt door politiebezoek: een gevangene was uit het werkkamp ontsnapt, aangezien de volgende nederzetting zich honderden kilometers verderop bevond waren de veldwachters er zeker van dat de gevluchte man zich ergens in de stad schuil hield.